Białystok – Central

Jest symbolem PRL. Gdy go otwierano 31 stycznia 1976 roku, Central w Białymstoku był największym domem handlowym w Polsce po prawej stronie Wisły. I pomimo zmian ustrojowych wciąż odbywa się w nim handel.

Central był jednym w kilku Spółdzielczych Domów Handlowych, które zbudowano w latach 70. XX wieku – powstał wtedy m.in. Skarbek w Katowicach i Sezam w Warszawie. Budowę w Białymstoku rozpoczęto w 1973, a ukończono w 1976 roku. Stalową konstrukcję Centralu pokrywa ażurowa, aluminiowa elewacja, która do dziś jest znakiem rozpoznawczym obiektu. Pierwotnie budynek zdobił neon Społem, projektu Ewy Stankiewicz z warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, później zastąpiony neonem – tęczą, białostockiej malarki Teresy Bejnarowicz-Kowiazo.

Za projekt Centralu odpowiedzialna była Anna Petecka z warszawskiego Biura Studiów i Projektów MHW. Konstrukcja budynku odzwierciedlała najnowsze rozwiązania funkcjonalne i techniczne dla tego typu obiektów. Do konstrukcji użyto stalowego szkieletu, ważącego 300 ton, a także popularnych wówczas prefabrykatów. Elementy stalowe wykonały KZKS, czyli Kolejowe Zakłady Konstrukcji Stalowych ze Starosielc (dziś nieistniejące), a prefabrykowane Zakłady Prefabrykacji w Białymstoku (także nieistniejące). Ewenementem było ogrzewanie sterowane automatycznie i pełna klimatyzacja. Całość powierzchni użytkowej zajmowała przestrzeń 7,3 tys. mkw., na handel przeznaczono 3,5 tys. mkw. Koszt budowy wyniósł 60 mln zł.

W Centralu pracowały 272 osoby. Handlowano konfekcją, galanteria, artykułami papierniczymi i „do domu”.  Funkcjonowały tu także punkty usługowe: repasacji pończoch, napełniania długopisów i zapalniczek gazowych. Aby poprawić zaopatrzenie, w 1996 roku podpisano Porozumienie Domów Handlowych, które zainicjowały spółdzielnie z Katowic, Zakopanego, Rzeszowa, Opola i Krakowa. Pozwalało koordynować wspólne zakupy, negocjować ceny i prowadzić spójną strategię reklamową.

Pierwsza modernizacja obiektu miała miejsce w 2000 roku. W 2005 roku dom przeszedł gruntowny remont, w trakcie którego m.in. przebudowano witryny oraz zmieniono okładziny ścian elewacyjnych parteru. W 2009 roku budynek trafił na szlak architektury PRL przygotowany przez Fundację Uniwersytetu w Białymstoku, a jego sylwetka z charakterystyczną okładziną znalazła się w 2016 roku na planszy gry Monopoly PRL, wśród 20 obiektów z całej Polski.