To była najpotężniejsza w całej przedwojennej Polsce bateria broniąca polskiego wybrzeża. Miała nr 31 i znajdowała się w Helu, na skraju cypla. Dziś pozostało po niej kilka obiektów ukrytych w lesie.
Rejon Umocniony Hel został powołany do życia dekretem prezydenta w sierpniu 1936 roku, ale budowa czterech działobitni trwała już od 1935 roku. To one wraz z centralą artyleryjską, wieżami kierowania ogniem i schronem amunicji, utworzyły baterię artylerii nadbrzeżnej nr 31, zwaną cyplową.
Pomysłodawcą silnego ufortyfikowania bazy Marynarki Wojennej na Półwyspie Helskim był kmdr. ppor. Heliodor Laskowski, szef Służby Artylerii i Uzbrojenia w Kierownictwie Marynarki Wojennej RP. Zrezygnował on ze współpracy z francuskimi firmami zbrojeniowymi, które oferowały Polsce przestarzały sprzęt i nawiązał współpracę ze szwedzką firmą Bofors. W 1933 roku podpisany zostaje kontrakt na dostawę bardzo nowoczesnych i w pełni zautomatyzowanych czterech armat Boforsa wz. 30 kalibru 152,4 mm. W czerwcu i wrześniu 1935 roku armaty znalazły się w gdyńskim porcie. Przypłynęły transportowcem Marynarki Wojennej ORP WILIA. Na Hel jechały koleją, a później transportowano je po ułożonej z podkładów kolejowych drodze, na specjalnie skonstruowanych saniach przetaczanych na stalowych rurach. Zostały zamontowane na potężnych żelbetowych stanowiskach. Bateria we wrześniu 1935 r. przeprowadziła próbne strzelania.
W skład baterii wchodziła także centrala artyleryjska, dwie drewniane wieże kierowania ogniem (główna i zapasowa) z zamontowanym dalmierzem oraz ogólny schron amunicyjny, z którego w razie potrzeby miała zostać dostarczona amunicja do stanowisk bojowych. Dodatkowo baterię wzmocniono dwoma przestarzałymi francuskimi działami Schneider.
Niestety, niedługo po zakończeniu prac, Heliodor Laskowski umiera. Ma zaledwie 37 lat. W uznaniu jego zasług, bateria w 1937 roku otrzymała imię jej twórcy, kmdr Heliodora Laskowskiego. Pod koniec 1938 roku dowódcą baterii Laskowskiego zostaje kapitan marynarki Zbigniew Przybyszewski (pisaliśmy o nim w poście: Hel – komandor Przybyszewski).
1 września 1939 roku bateria zostaje postawiona w stan pełnej gotowości bojowej. Ok. godz. 14 niemieckie samoloty bombardują okolice cypla helskiego. Polska załoga walczy, nie dopuszczając w pobliże półwyspu niemieckich okrętów. Walki trwają do końca września. W nocy z 1 na 2 października załoga baterii cyplowej rozpoczyna niszczenie swoich stanowisk – centrali artyleryjskiej, dalmierzy, przyrządów celowniczych. Dwa zamki dział zostały zniszczone, a dwa pozostałe wymontowane i zatopione w morzu. Spalono wszystkie szyfry, podobnie jak cześć akt i dokumentów. 2 października 1939 roku, zgodnie z rozkazem, załoga składa broń. Przybyszewski zanotował: „2.X wpłynęły do portu okręty niemieckie, załoga przed odmarszem do niewoli odśpiewała hymn narodowy”. Według relacji świadków, kapitan nie oddaje niemieckiemu oficerowi oficerskiego kordzika marynarskiego – wrzuca go do morza.
Po II wojnie światowej, w 1946 roku w miejscu baterii Laskowskiego powstaje 2 Bateria 13 Samodzielnego Dywizjonu Artylerii Nadbrzeżnej. Po nieudanych próbach odnowienia kontaktów z firmą BOFORS przedwojenne armaty zastąpiono radzieckimi armatami morskimi B-13 kalibru 130 mm. Dywizjon rozwiązano w 1950 roku, w jego miejsce utworzono Baterię Artylerii Stałej (BAS). Funkcjonowała ona do 1976 roku, kiedy to ostatecznie zrezygnowano w Polsce z artylerii nadbrzeżnej. Dwie oryginalne przedwojenne armaty 152 mm trafiły do muzeów: jedna jest w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, druga w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Fragment lufy z komorą zamkową z trzeciego działa, fragment mechanizmów i część pancerza znajdują się w skansenie Muzeum Obrony Wybrzeża w Helu. Z resztą rozprawili się złomiarze.
W lesie helskim pozostały przebudowane po wojnie i porzucone stanowiska baterii. Na jednym stoi powojenne radzieckie działo 130 mm. Inne działo radzieckie stoi na stanowisku powojennej baterii przeciwdesantowej od strony Zatoki Gdańskiej.
Przeczytajcie także:
Hel – bateria Schleswig-Holstein
Proszę wycieczki 