W Grudziądzu (woj. kujawsko-pomorskie) na Osiedlu Kawalerii przy ul. Hallera znajduje się głaz-pomnik generała Tadeusza Bora-Komorowskiego. Co Bór, kojarzący się bardziej z Armią Krajową i Powstaniem Warszawskim, robił w Grudziądzu?
Otóż przez rok, od 1938 do 1939 był komendantem tamtejszego Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Ostatnim komendantem…
Centralna Szkoła Jazdy z siedzibą w Grudziądzu została powołana 15 sierpnia 1920 roku. Połączyła działające wówczas szkoły kawaleryjskie: Oficerów Jazdy ze Starej Wsi (woj. mazowieckie), Przemyśla i Grudziądza oraz Centralny Obozów dla Podoficerów Jazdy w Przemyślu. Tworzącej się Szkole przydzielono potężny poniemiecki kompleks koszarowy na obrzeżach miasta, któremu nadano imię Księcia Józefa Poniatowskiego. Szkoła kilkakrotnie zmieniała nazwę – była Centralną Szkołą Kawalerii, później Obozem Szkolnym Kawalerii, a w czerwca 1928 roku stała się Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Centrum prowadziło szkoły: Podchorążych Kawalerii, Podchorążych Rezerwy Kawalerii i Jazdy Konnej, a także kursy doskonalące dla oficerów i podoficerów.
Już od 1920 r. istniała w CWKaw. (takiego skrótu wówczas używano) tzw. Grupa Olimpijska. W 1938 r. polski zespół zdobył ok. 20 pierwszych miejsc zespołowych i indywidualnych, m.in. Puchar Narodów w Warszawie i w Insterburgu (dziś Czerniachowsk w Obwodzie Kaliningradzkim), a Nicei trzy pierwsze miejsca. Sport konny poza kadrą Szkoły Jazdy Konnej uprawiali też oficerowie kadry CWKaw., kursów i szkół podchorążych.
Centrum Wyszkolenia Kawalerii było największą tego typu wojskową jednostką szkoleniową w Europie. Na terenie koszar znajdowały się ujeżdżalnie, tory władania białą bronią i tory przeszkód. Place ćwiczeń znajdowały się w pobliżu – największy zwany „Saharą” miał strzelnicę do 300 m z trzema stanowiskami przy Lesie Rudnickim, w którym urządzono stały tor przeszkód (na przesiekach). Wysoka nadwiślańska skarpa stwarzała idealne warunki do ćwiczeń zjazdów. Wyszkolenie strzeleckie zapewniały strzelnice bojowe i szkolno-bojowe na poligonie w Grupie.
I właśnie komendantem tak dobrze zorganizowanego Centrum został w 1938 roku Tadeusz Bór-Komorowski. Komorowski urodził się 1 czerwca 1895 r. w Chorobrowie koło Brzeżan (dziś Ukraina). W 1913 r. ukończył we Lwowie gimnazjum. Studiował w Akademii Wojskowej w Wiedniu (szkołę ukończył w 1915 roku). Podczas I wojny światowej jako oficer austriackiej kawalerii walczył najpierw na froncie rosyjskim, a później włoskim. Do Wojska Polskiego wstąpił w listopadzie 1918 roku. Początkowo pełnił służbę w 9 Pułku Ułanów Małopolskich, a w sierpniu 1919 r. objął dowództwo 12 Pułku Ułanów Podolskich. W 1920 roku został ranny w bitwie pod Komarowem. Za udział w walkach z Armią Czerwoną został odznaczony Orderem Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. W następnych latach był zastępcą dowódcy 9 pułku ułanów w Żółkwi, instruktorem jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu, a w latach 1924-1926 zastępcą dowódcy 8 Pułku Ułanów im. Ks. Józefa Poniatowskiego w Krakowie. Był później komendantem Zawodowej Szkoły Podoficerskiej Kawalerii w Jaworowie, a przez dziesięć lat dowodził 9 pułkiem ułanów, który stacjonował najpierw w Czortkowie, a potem w Trembowli.
Bór był ostatnim komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Koszary opuścił w sierpniu 1939 roku, gdy objął dowództwo Ośrodka Zapasowego Mazowieckiej i Pomorskiej Brygady Kawalerii w Garwolina (woj. mazowieckie). Tam też ewakuowano sprzęt CWKaw. wraz z Grupą Sportu Konnego. Konie (ok. 100 sztuk) i ich opiekun zginęły podczas nalotu niemieckiego. Komorowski z kadry i słuchaczy Centrum sformował Grupę Kawalerii, na czele której walczył pod Górą Kalwarią i Zamościem. Do Grudziądza już nie powrócił.
Na kamieniu w Grudziądzu czytamy: „Pamięci gen. dyw. Tadeusza Bora Komorowskiego, Komendanta Głównego Armii Krajowej w latach 1941 – 1944, Komendanta Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu w latach 1938-1939 oraz Żołnierzy Armii Krajowej poległych w walce z okupantem hitlerowskim i pomordowanych w okresie stalinizmu. Społeczeństwo M. Grudziądza”.
Przeczytajcie także:
Grudziądz – spichlerze i ułan z panną
Grudziądz – droga Słowackiego na Wawel
Grudziądz – flisak w fontannie
Proszę wycieczki 