Czerwony Krzyż – tyle zostało z osady

Była kiedyś nad Wigrami osada Czerwony Krzyż (woj. podlaskie). Powstała w XVIII wieku, a nazwę zawdzięczała krzyżowi stojącemu przy drodze do Wysokiego Mostu, który był… różowy. Wieś licząca 70 gospodarstw,  przestała istnieć w czerwcu 1944 r. Dziś w jej miejscu stoi niezwykła instalacja Gustawa Zemły (twórcy m.in. pomnika Powstańców Śląskich w Katowicach oraz Polegli Niepokonani w Warszawie) i Zdzisława Jaroszka (malarza, komisarza plenerów „Kultura i Środowisko” nad Wigrami, dyrektora Biura Wystaw Artystycznych w Suwałkach).

W czasie II wojny światowej Czerwony Krzyż był oparciem partyzantów AK z oddziałów „Leśnego”, „Konwy” i „Bawoła”. Z tego też powodu 23 czerwca 1944 roku osada została spacyfikowana przez Niemców. Dzieci i starców zamknięto w dwóch budynkach, resztę ludności wywieziono do Starego Folwarku. Zabudowania spalono, a dobytek rozgrabiono. Z 45 mieszkańców zabranych do więzień i obozów, zginęło 21 zginęło.

Obecnie we wsi jest tylko jedna zagroda. No i pomnik. Stanął na wysokim brzegu Zatoki Krzyżańskiej jeziora Wigry w 1994 roku, w pięćdziesiątą rocznicę tragedii. Instalacja to kilkunastometrowy krzyż otoczony grubymi pniakami. Na każdym pniu przymocowane są autentyczne elementy wyposażenia chałup i gospodarstw Czerwonego Krzyża. Zobaczyć można ocalałe z pożogi kamienie żarnowe, sierpy, kosy, podkowy, łańcuchy. Są też ikony. W 2009 roku instalacja została poddana zabiegom konserwacyjnym. Wówczas zniszczony sosnowy krzyż zastąpiono nowym – dębowym.

Pod drugiej stronie piaszczystej drogi ciągnie się prostokątna łąka. Według niektórych historyków w tym miejscu miało powstać polowe lotnisko dla Luftwaffe. Likwidacja wsi wiązałaby się wtedy z oczyszczeniem otoczenia, a nie z karą za pomoc partyzantom. Jakkolwiek by było, Czerwony Krzyż spotkała wielka tragedia, a przypominająca o niej instalacja robi niesamowite wrażenie.