Na muralu na ścianie budynku przy ulicy Narutowicza w Białej Podlaskiej (woj. lubelskie) widnieje polski samolot, a nad zabudowaniami fabrycznymi napis: Podlaska Wytwórnia Samolotów 1923-1939. Co to za fabryka?
Podlaska Wytwórnia Samolotów powstała w Białej Podlaskiej 27 listopada 1923 roku. Założył ją Stanisław hrabia Rosenwerth-Różyczka i inż. Witold Rumbowicz. Dlaczego akurat panowie wybrali to miasto? Bo w okolicy rosło sporo drzew wysokiej jakości, a drewno było wówczas jednym z podstawowych surowców produkcji lotniczej. Wytwórnia zajęła miejsce dawnego browaru na peryferiach miasta, w pobliżu stacji kolejowej. W 1924 roku przy PWS założono lotnisko. W 1929 roku w Białej Podlaskiej powstał pierwszy w Polsce tunel aerodynamiczny.
Wytwórnia zatrudniała ok. 470- 900 pracowników. Zajmowała (wraz z lotniskiem) 31 ha terenu. Wyprodukowała ponad 1500 samolotów różnego typu oraz kilkadziesiąt szybowców, początkowo na licencjach, a później według własnej myśli konstruktorskiej.
Na początku lat trzydziestych PWS, na skutek nietrafnych decyzji prezesa Stanisława Rosenwertha-Różyczki, znalazła się w złej sytuacji finansowej. W związku z tym w 1932 roku została upaństwowiona. Wkrótce trzymała lukratywne, długoterminowe zamówienie na produkcję samolotów szkolnych. W 1936 roku PWS została podporządkowana Państwowym Zakładom Lotniczym. Rok później bialska wytwórnia przejęła Doświadczalne Zakłady Szybowcowe we Lwowie.
Kres PWS położyło bombardowanie Luftwaffe 4 września 1939 roku. Zniszczeniu uległo wówczas ok. 70 proc. fabryki. Jej pozostałości zostały rozgrabione przez wojska sowieckie, które wkroczyły do miasta 25 września 1939 roku. Po wojnie nie zdecydowano się na odbudowę fabryki, ale lotnisko przejęło wojsko. Od 1976 roku funkcjonował na nim najpierw 59., a później 61 Lotniczy Pułk Szkolno-Bojowy i 3 Ośrodek Szkolenia Lotniczego. Lotnisko zostało zamknięte w 2003 roku.
Mural jest dziełem Karoliny Zielińskiej, pochodzącej z Białej Podlaskiej absolwentki łódzkiej Akademii Sztuk Pięknych. Artystka nie tylko zaprojektowała malowidło, ale też sama je wykonała. Mural zdobi ścianę budynku od 2017 roku.
Przeczytajcie także:
Biała Podlaska – Kraszewski na ławeczce
2 uwagi do wpisu “Biała Podlaska – mural PWS”